Orhan Pamuk, New York Times’a merkez üssü Maraş olan ve 10 vilayette yıkıma neden olan sarsıntıları yazdı. Pamuk yazısında, “Bu, Türkiye’de son seksen yılda olmuş en büyük sarsıntı. Benim çocukluğumdan beri uzaktan yakından yaşadığım büyük zelzelelerin ise dördüncüsü. 17 binden fazla insanın vefatına neden olan 1999 Marmara sarsıntısından sonra yerle bir olmuş kentlerden biri olan Yalova’ya gitmiş, bir sorumluluk ve suçluluk hissiyle, tahminen bir taş kaldırabilirim diyerek beton molozları ortasında saatlerce yürümüş, kimseye yardım edemeden geri dönmüştüm. Artık bu imajlar, yeni ve yeniden de çok tanıdık olanlarla dolduruluyor. Çaresizlik duygusu ezici” sözlerine yer verdi.
Pamuk’un New York Times’a yazdığı “Düşen Betonun Altında Kalmış Bir Kız. Ne Yapacağını Bilmeyen Bir Adam” başlıklı yazı şöyle:
“Kederli bakışlı kız on-on iki yaşlarında olmalı. Cep telefonunun kamerasına bakarken yerinden çok az kıpırdıyor… Kıpırdadığında ağır hareket ediyor. Kızı görüntüye çeken erkek onu görünce sevinç ve şaşkınlıkla bağırıyor!
‘Burada birisi var! Burada birisi vaaar!’
Ama telefonu kameralı erkeğin haykırışına yanıt veren kimse yok… Etrafta bir kar sessizliği ve kurşuni bir ışık var sadece. Burası 7,8 ve 7,5 şiddetinde iki sarsıntının yerle bir ettiği Güneydoğu Türkiye’de bir yer.
Kameralı erkek artık göğsünden aşağısı betona sıkışmış olan kıza yaklaşıyor. Muhakkak ki birbirlerini tanımıyorlar.
‘Kıpırdayabiliyor musun?’
‘Hayır!’ diyor kız güçsüz bir sesle. Fakat gözlerinde bir umut var. Zira gitgide zayıflayan sesini en sonunda birisine duyurabilmeyi başarmış. Gece saat 04.17de vuran birinci zelzelenin üzerinden yarım gün geçmiş. Yakında yine akşam olur.
‘Ayaklarını kıpırdatabiliyor musun?’
Kız buna tam bir karşılık vermiyor. Yüzünde bir şey saklıyormuş ya da bir cürmünden, eksikliğinden utanıyormuş üzere bir söz beliriyor.
Cep telefonlu adam da sorusunu tekrarlamıyor.
‘Susadın mı?’
‘Üşüyorum…’ diyor kız ve susuyor.
Gece ve sabah orta ara yağan kar üç beş saniyede yıkılan on beş on altı katlı binaları ve iki üç katlı binaların molozlarını, zelzelenin bütün acısını, ölenlerle ölmekte olanları yavaş yavaş örtüyor.
Sessizlikte cep telefonuyla görüntü çeken adamın kararsız kaldığını anlıyoruz. O dar, korkutucu beton yığını içerisindeki kederli gözlü kederli bakışlı kızı sıkıştığı yerden tek başına çıkaramaz. Lakin ikisi de artık sadece susuyorlar.
Kızın bakışları donuklaşıyor, yorgunluğunu, acısını yüzünden okuyoruz.
‘Sen artık orada dur, ben artık çabucak gidip sana yardım getireceğim. Seni oradan çıkaracağız.’
Ama cep telefonlu adamın sesi kendinden emin değil. Büyük ihtimal burası bir kentin büsbütün yıkılmış bir art mahallesi… Yollar, köprüler yıkıldığı için hiçbir yardım gelmemiş. Büyük ihtimalle de yakın vakitte bir yardım da gelmeyecek.
Burada yaşayanlar, gece karlı karanlıkta yıkılan konutlarından sağ çıkanlar ve hayatta kalan başka talihliler, soğukta sığınacak diğer bir yerlere gitmiş olmalılar. Bir ihtimal bu konuttan bu kız hariç kimse sağ çıkmadığı için arayan soran kimse de yok.
‘Gitme!’ diyor en sonunda betona sıkışmış kız.
‘Gideceğim, ancak geri geleceğim!’ diyor telefonlu adam. ‘Seni unutmam, yardım getireceğim.’
Tek başına sıkıştığı yerde yarım günden fazla vakit geçirmiş olan kızın kendini mevte hazırladığını, zati itiraz edecek hâli olmadığını anlıyoruz.
Ama tekrar de fısıldar üzere bir kez daha: ‘Gitme!’ diyor.
‘Gideceğim ve sana yardım getireceğim!’ diyor adam bu sefer daha güçlü ve lakin nedense inanamadığımız bir sesle.
Sonra cep telefonunun çektiği imaj bitiyor. Adamın yardım getirip getirmediğini bilmiyoruz. Onunki, o birinci gün izlediğim yüzlerce çaresiz ricadan ve birinci şahıs anlatımlarından biriydi. Öteki pek çok kişi üzere, kapana kısılmış küçük kızı kaydeden adam da görüntüyü direkt ve daha fazla yorum yapmadan Twitter’da yayınladı. Kapana kısılmış kızın kurtarıldığını gösteren öbür bir görüntü bekliyordum lakin gelmedi.
. Yardım getirmek cep telefonlu adamın düşündüğü üzere kolay değil. Devletin duyurduğu sayılara nazaran bölgede yedi bin civarında yapı yıkılmış ya da hasar görmüş. Meyyit sayısı çok düşük gösterildiği üzere (en son sayılar meyyit sayısının şu anda 23 binden fazla olduğunu söylüyor), yıkılan bina sayısı da saklanıyor. Esasen elektrikler kesildiği, çok kullanımdan cep telefonları çalışmadığı, yollar kapandığı için ilçelerde, küçük kentlerde ne olduğu konusunda hiçbir bilgi yok. Twitter ve toplumsal medyada birtakım küçük kentlerin büsbütün yıkıldığını okuyoruz. Fakat bu gerçek mu?
Bu, Türkiye’de son seksen yılda olmuş en büyük zelzele. Benim çocukluğumdan beri uzaktan yakından yaşadığım büyük sarsıntıların ise dördüncüsü. 17 binden fazla insanın vefatına neden olan 1999 Marmara zelzelesinden sonra, yerle bir olmuş kentlerden biri olan Yalova’ya gitmiş, bir sorumluluk ve suçluluk hissiyle, tahminen bir taş kaldırabilirim diyerek beton molozları ortasında saatlerce yürümüş, kimseye yardım edemeden geri dönmüştüm. Artık bu manzaralar, yeni ve tekrar de çok tanıdık olanlarla dolduruluyor. Çaresizlik duygusu ezici.
Havaalanları yıkıldığı, yollar kapandığı için zelzeleden cehennem yerine dönmüş olan büyük kentlere en büyük medya-basın-TV kuruluşları bile lakin yarım gün sonra ulaşabildiler. Felaketten yarım gün sonra karlı, yağmurlu, rüzgârlı sokaklarda dehşetler içinde, öfkeli ve yardım bekleyen milyonlarca beşerle karşılaştılar. Türk devletinin açıkladığı sayılara nazaran bölgede 13,5 milyon kişi sarsıntıdan etkilendi. Dünya Sıhhat Örgütü’ne nazaran ise Türkiye ve Suriye’de 23 milyon kadar insan sarsıntıdan etkilenmiş olabilir.
Gece yarısı meydana gelen 7,8 büyüklüğündeki birinci sarsıntıdan dokuz saat sonra 7,5 büyüklüğünde bir sarsıntı geldiğinde, felaket nitekim kıyamet boyutlarına ulaştı. Merkez üssü birincisinden yüz elli dört yüz kilometre uzakta olan bu ikinci zelzele, birinci zelzelenin artçıları yüzünden sokaklarda olan milyonlarca insanı apaçık endişe sahnelerine şahit olmaya zorladı. Sokaklarda bir yardım yahut ekmek arayan, moloz doruklarına dönüşmüş on altı katlı binaların yıkıntılarını çıplak elleriyle taş taş ayıklamaya çalışan ya da sığınacak ısıtılmış kapalı bir yer arayan kalabalıklar ikinci zelzelenin iskambilden kuleler üzere süratle ve toz yığınları çıkartarak yıktığı binaları ‘Allah!, Allahım!’ nidaları ortasında cep telefonlarıyla görüntüye çektiler.
Pek çok kişi bu grotesk kaygı imajlarını, onlara eşlik edecek bir yorum, altyazı ve hatta birkaç söz olmadan toplumsal medyada yayınladı. Bunu yaparken iki bildiri gönderiyorlardı. Birincisi hayret ve şokla seslenişleri ile tabir edilen şey: Felaketin şaşırtan, sarsıcı büyüklüğü. Bu dehşet karşısında insanın soğukkanlılığını koruyabilmesi, her zamanki günlük hislerini yaşayabilmesi ve bir mantıkla hareket edebilmesi çok güç. Bu yüzden resen gelişen dayanışma, yardımlaşma duygusu çok etkileyici. İkincisi, tüm ülke tarafından hissedilen ve sarsıntı kadar yıpratıcı olan terk edilmişlik ve çaresizlik duygusu. Bu kıyametten çıkma sarsıntı sahneleri, bir anda dokunaklı bir dayanışma ve karşılıklı yardımlaşma ruhunu ortaya çıkardı ve insanların paylaşma, şahit toplama, iz bırakma, seslerini duyurma içgüdüsünü ateşledi. Büyük kentlerin moloz yığınlarıyla dolu merkezlerinde mikrofon uzatılan herkes, ‘Çek, çek, yardım istiyoruz, ekmek istiyoruz, hükümet nerede, yardım takımları nerede!’ diye bağırıyor.
. Yardım gönderildi lakin erzak yüklü kamyonlar, sarsıntıdan etkilenen bölgelerden yüzlerce kilometre uzakta, tıkanmış yollarda kar altında saatlerce mahsur kaldı. Meskenlerini, ailelerini, sevdiklerini, sahip oldukları her şeyi kaybeden beşerler, kentlerinde çıkan yangınlara kimsenin bir şey yapmadığını görüyor ve böylelikle bulabildikleri rastgele bir resmi aracın, polisin yahut devlet çalışanının yolunu keserek protesto ediyor. İnsanlarımızın bu kadar öfkeli olduğunu daha evvel hiç görmemiştim.
Defalarca seyrettiğim bir diğer görüntüde ‘vatandaşlar’ diğer bir kente gitmekte olan polis otomobilini durdurdular ve yarı hesap sorar, yarı yardım dilenir bir havayla memurları otomobilden çıkardılar. Zelzeleden sağ salim fakat evsiz çıkan ve sokaklarda gezinen talihliler büyük apartmanların yıkıntıları ve molozları ortasında yaşayan insanların olduğunu seslerden anlıyorlar. Lakin tek başlarına onları kurtaracak güçleri, bilgileri, aletleri yok. Çabucak gelen, yetişen de yok. İkinci günün akşamı çökerken moloz ve beton yığıntılarının içinden gelen sesler azalıyor, sokaklardaki beşerler dehşet görüntülerine alışıyor. Ekmek, yiyecek dağıtan araçların önünde kalabalıklar birikiyor. Ancak öfke, şikâyet, hazırlıksız olmanın çaresizliği dinmiyor.
Ertesi gün toplumsal medya paylaşımlarından öğreniyorum ki sarsıntının yıktığı büyük kentlerde yardım etmeye çalışan uzaklardan zaten gelmiş tabipler var lakin onları yönlendirecek bir otorite, bir yönetici yok. Halkın kabul edemediği bir diğer şey devlet hastanelerinin kimilerinin da yıkılmış olması.
İkinci günün sonunda büyük kentlerin merkezlerine biraz yardım geliyor fakat birçok insan için çok yetersiz ve çok da geç kalmış bir yardım bu.”