Büyük felaketin acılarını sarmak elbette kolay olmayacak. Bugüne kadar görünmüş en büyük sarsıntılardan birini yaşadık zira. Kaybettiklerimizin yanı sıra bizler de felaketin ruhsal kurbanlarıyız artık. Bazıları “kader planı” dese de aslında insan ihmalinin yol açtığı müthiş bir acının var olan yaralarını daha da derinleştirdiği bir toplumuz artık.
Felaketlerden -bugüne kadar olmadı hiç ancak – alınacak çok ders de var, yararlanılacak fırsat da. Hiçbir komşusuyla güzel geçinemeyen bir idare olarak tek adam hükümeti “bir gece apansız gelme” siyasetinin çöktüğünü anlamak zorunda artık. “Komşu komşunun külüne muhtaçtır” atasözünü doğrulayan dayanışmalara şahit olduk, malum. O halde canımızı çok yakan felaket hiç değilse hem Suriye hem de Yunanistan ile yine sıcak ilgiler kurabilme fırsatına dönüştürülsün.
Şu meşhur ayar verme klişesi “Şimdi sırası mı?” ile karşı çıkacak olanlar için belirteyim ki, evet sırası. Sırası olduğunu öyleyen de yalnızca ben değilim. Bunun imkanlı olduğunu savunanlardan biri Profesör İlan Kelman, örneğin. İngiltere’de “UCL Risk ve Afet Azaltma Enstitüsü” ile “UCL Global Sıhhat Enstitüsü”nde hem sıhhat hem de afetler alanında çalışan kıymetli bir bilim insanı Kelman. Yirmi yıldır çatışma bölgelerindeki afetleri araştırıyor.
Etkili diplomasi fark yaratır
Global Goverment Forum’da yayınlanan “Turkey-Syria Earthquake: How disaster diplomacy can bring warring countries together to save lives” (Türkiye-Suriye zelzelesi: Afet diplomasisi savaşan ülkeleri hayat kurtarmak için nasıl bir ortaya getirebilir?) başlıklı yazısında mevzuyu ele almış. Bu alanda Türkiye ile Suriye’de çalışmanın ne kadar güç olacağının farkında olduğunu vurgulayarak şunu belirtiyor: “Bu hudut bölgesi, yalnızca afete müdahaleyi engellemekle kalmayan, tıpkı vakitte sarsıntının tesirlerinin riskini azaltmaya yönelik çalışmaları da sık sık engelleyen ya da sekteye uğratan çatışmalarla çalkalanıyor. Lakin tesirli diplomasi ve ülkelerin ortalarındaki gerginliklere karşın birlikte çalışmaya istekli olmaları büyük bir fark yaratabilir.”
Geçmiş tecrübelerin “görünüşte” arbedeli olan ülkelerin bu türlü bir felaketin akabinde bir ortaya geldiklerinde olumlu sonuçlara ulaşıldığını gösterdiğini vurguluyor Kilman. Buna yeniden Türkiye ile Yunanistan’ı örnek vererek “Türkiye’de 1999 yılında meydana gelen iki sarsıntı bu karşılıklı düşmanlık ve güvensizlik tablosuna meydan okudu. Yunanistan kapsamlı yardım önerdi” diyor. Devam edelim: “Ardından 7 Eylül’deki Atina zelzelesinde Türkiye’nin ana arama-kurtarma takımı Yunanistan’ın Türkiye Büyükelçisini arayarak Atina’da zelzele olduğunu duyduklarını söyleyerek yardım teklif etti. Zelzelede 140’tan fazla kişi hayatını kaybetti. Bir Türk grubu enkaz altında kalan en az bir kişiyi enkazdan çıkardı. O vakitten bu yana Yunanistan ile Türkiye ortasında orman yangınları, sarsıntılar ile öbür tehlikeleri içeren afetlerin önlenmesi konusundaki işbirliği, diplomatik alakalarının değişen statüsüne karşın devam etti.” (Yazının tamamını okumak için bknz: Turkey-Syria earthquake: how disaster diplomacy can bring warring countries together to save lives – Küresel Government Forum). Gerçek natürel. Nitekim de 1999 zelzelesiyle iki ülke yakın vakitlerde bozulduğu ana kadar “sıcak” münasebetler geliştirdi birbiriyle.
Tekrarlayan tarih
Tarih bir kere daha tekerrür etti, ilgilerin çok ancak çok gergin olduğu bir devirde bu sefer bir öbür büyük felaket tekrar iki ülkenin münasebetlerini düzeltme fırsatı doğurdu. Bunun, Kelman’ın da belirttiği üzere zelzelenin yol açtığı riskleri azaltmaya yönelik çalışmalarda rastlanan mahzurların ortadan kalkması manasına geldiği de ortada.
“Aydınlanmış düşmanlar”
Columbia Üniversitesi’nde “Barışın İnşası ve İnsan Hakları Programı Direktörü” olan David L. Phillips’in 8 Şubat 2023 tarihli Boston Globe’da yayınlanan yazısını da atlamayalım. Daha çok iç çatışmalar üzerine çalışan biri olarak yazısının başlığının “ ‘Earthquake diplomacy’ can help ease relations between Turkey and Kurdish groups” (‘Deprem diplomasisi’ Türkiye ile Kürt kümeler ortasındaki münasebetlerin düzelmesine yardımcı olabilir) olması anlaşılabilir. “Doğal felaketler karşısında, aydınlanmış düşmanlar güçlerinin hudutlarını fark ederek uyuşmazlıkları diplomatik yollarla çözmeyi tercih edebilirler” diyor. Phillips bu bahiste çok sayıda örneğin olduğunu belirterek Kilman üzere Türkiye – Yunanistan örneğini anımsatıyor öncelikle. Lakin iç çatışmada diplomasinin nelere yol açtığına örnek olarak Aralık 2003’te Endonezya’nın Kuzey Sumatra bölgesini yerle bir eden tsunaminin, Endonezya hükümeti ile Özgür Açe Hareketi ortasında uzun müddettir devam eden isyanı muvaffakiyetle çözen müzakerelere yol açmasını gösteriyor.
Türkiye’nin dinamiklerinden habersiz, üstten bakıcı bir yazı fakat felaketlerin diplomasideki tesirleri açısından örnek olduğu için göz atmaya bedel. (Yazının tamamı için bknz: ‘Earthquake diplomacy’ can help ease relations between Turkey and Kurdish groups – The Boston Globe)
Acısını yaşadığımız, yıllarca yaşayacağımız büyük felaketin hiç değilse komşularımızla uygun geçinmek için bir fırsat yaratması hoş olur.
Felaketlerle ortak gayret edebilmek için bu gerekli.